آشنایی با فرش دستبافت، تاریخچه  و نکات مهم و ضروری که لازم است درباره فرش دستبافت بدانیم

یکی از اصیل ترین هنرهای دستی ایرانیان فرشهای دستبافت هزار رنگ و هزار نقش آنها است. فرش دستبافت ایرانی زبانزد خاص و عام است و شهرتی جهانی دارد. در این مقاله به برسی کلی درباره فرش دست بافت خواهیم پرداخت.

تاریخچه فرش دستبافت

بافت فرش ایرانی تاریخچه ای کهن دارد و به دوران هخامنشیان و ساسانیان باز می گردد. شهر های اصفهان و تبریز را می توان جزء دو شهر برتر تولید فرش های دستبافت ایرانی دانست. اوج شکوفایی بافت فرش های دستبافت ایرانی را می توانیم در دوره صفویه پیدا کنیم که در این دوران در اصفهان بافندگان اصیلی در جلفای اصفهان وجود داشتند. شاهان دوران صفوی به هنر علاقه مندی بسیاری نشان می دادند و همین امر موجب گسترش بافندگی فرش های دستبافت شد.

کهن ترین فرشه ای دستبافت ایرانی

فرش پازیریک

فرش پازیریک 2500 سال قدمت دارد و از کهن ترین فرش ها محسوب می شود. این فرش با 3600 گره به دست هنرمندان بافته شده است.

فرش بهارستان

این فرش در زمان خسرو پرویز بافته شده است و یکی از بهترین فرش های آن دوران به حساب می آید و به فرش بهار خسرو نیز معروف است.

قالی های دست بافت دوران صفوی

در زمان صفویان هنرمندان با ذوق و استعداد فراوانی وجود داشتند که باعث خلق 1500 تخته فرش و قالی در زمان خود شدند و با ذوق و استعداد فراوان قشنگ ترین طرح ها و نقش ها را آفریدند.

فرش منظره حیوانات

بافت این فرش کار دست هنرمندان شمال غربی ایران است و اکنون در موزه میلان نگهداری می شود. در طرح های این فرش نقش حیوانات بسیاری دیده می شود که در حاشیه آن نیز اشعاری بافته شده که زیبایی این فرش را چندین برابر می کند. تار و پود این فرش از ابریشم و پرز آن از پشم است.

قالی چلسی

یکی از قالی های بافته شده در دوران صفویان است که به دست هنرمندان آن دوره نقش خورده است. نوع گره های به کار رفته در قالی چلسی گره فارسی است و تار و پود این قالی از ابریشم است.  این قالی در موزه ویکتوریا و آلبرت واقع در شهر لندن نگهداری می شود. دلیل نام گذاری این فرش به نام چلسی این بود که بعد از خارج شدن این فرش از کاخ سلطنتی اصفهان فردی به نام چلسی آن را خریداری کرد.

آشنایی با فرش دستبافت ایرانی

فرش ها و قالیچه هایی که به دست هنرمندان ایران زمین بافته می شوند از نظر جنس، طرح، رنگ و گره متفاوت هستند و هر کدام از آنها ویژگی های خاص خود را دارند. در ایران شهر های تبریز و کاشان جزء برترین شهر های بافنده و تولید کننده فرش دستبافت ایرانی اند.

در اینجا می خواهیم به برسی کلی در مورد فرش ایرانی بپردازیم

فرش دستبافت از نظر اندازه

فرش های دستبافت می توانند در اندازه های متفاوتی بافته شوند و بنابر سلیقه مشتری این موضوع قابل تغییر است.

در اینجا سوالی که می تواند مطرح شود این است که تفاوت فرش، قالی و قالیچه در چیست؟

فرش و قالی از نظر کاربرد متفاوت اند. فرش را برای پهن کردن روی زمین استفاده می کنند اما قالیچه کاربرد های بیشتری نسبت به فرش دارد و در جاهای بیشتری قابل استفاده است. از تفاوت های دیگر می توان گفت قالی ها و قالیچه ها را فقط به صورت تک رو می توان استفاده کرد اما برخی از فرش ها را می تواند به صورت دو رو نیز استفاده کرد.

تفاوت دیگری که می توان نام برد تفاوت در جنس فرش با قالی است. فرش را می توان در هر جنسی تولید کرد اما قالی ها ویژگی های خاصی برای خود دارند. قالی ها دارای تار و پود و گره هستند اما می توان فرش را بدون هیچ تار و پودی بافت.

برای مثال نمدها که در دسته فرش ها قرار می گیرند بدون هیچ تار و پودی هستند. همچنین از نظر طرح نیز فرش ها بسیار ساده تر از قالی ها می توانند باشند. برخی از فرش ها پرز دارند اما قالی ها از این موضوع مثتثنی هستند و پرز ندارند.

مهم ترین و اصلی ترین تفاوتی که می توان یک فرش را از قالی متمایز ساخت ابعاد آنها است. فرش را در هر ابعاد و اندازه ای می توان بافت اما قالی ابعاد مشخصی دارد. قالی ها به صورت کلی دارای دو ابعاد هستند.

اندازه کوچک تا 6 متر به آن قالیچه گفته می شود که بیشتر برای تابلو فرش یا سجاده از آن استفاده می کنند. قالی های بزرگ تر نیز به عنوان زیرانداز در خانه ها می توانند مورد استفاده قرار بگیرند.

فرش دستبافت از نظر طرح

هر شهری برای خود نقوش و طرح های مختلفی دارد. به همین دلیل از روی طرح یک فرش می توانیم تشخیص دهیم که این فرش متعلق به کدام یک از شهر های ایران است. هنرمندان این شهر ها برای خود سبک و طراحی خاصی را دارند که به راحتی آنها را از هم متمایز می کند. هنرمندان ایران سه شهر اصفهان، تبریز و کاشان از نقوش منحصر به فرد تری در طراحی های خود استفاده می کردند.

اکثر افراد وقتی نام فرش دستبافت به گوش آنها می خورد نام شهر تبریز در ذهن آنها نقش می بندد. تبریز یکی از کهن ترین شهر ها در بافت فرش های زیبا و پر نقش نگار در ایران است. فرش تبریز از اصالت خاصی برخوردار است و به دلیل نام آشنای آن اکثر کسانی که قصد خرید فرش های دستبافت را دارند به دنبال خرید فرش ها یا قالی های شهر تبریز هستند.

شهر تبریز را می توان به عنوان خواستگاه تولید فرش و قالی دستبافت ایرانی نام برد که هنرمندان آن با ظرافت طرح های زیبا و متحصر به فرد خود را بر روی فرش ها و قالی ها گره می زنند و هنرآفرینی میکنند.

در بین این سه شهر نام برده شده شهر کاشان در زمینه طرح و نقوش خاص بسیار متنوع و زیبا است. زیبایی فرش های دستبافت کاشان به حدی زیاد است که هر مخاطبی را به خود جذب می کند و فرش دستبافت این شهر به عنوان یک کالای زینتی بین علاقمندان بسیاری خرید و فروش می شود.

شهر اصفهان نیز یکی دیگر از شهر های مهم در تولید فرش دستبافت است که هنرمندان زیادی در آنجا به تولید فرش های زیبا با نقش هایی چشم نواز مشغول اند.

فرش های دستبافت عشایری

از این نوع فرش ها می توان به فرش های دستبافت بختیاری اشاره کرد که بیشتر هنرمندان این طرح ها را به صورت ذهنی ایجاد می کنند و از روی نقشه مشخصی فرش یا قالی را نمی بافند. همین امر باعث چشم گیر تر شدن و جذب بیشتر افراد نسبت به فرش دستبافت عشایری می شود. نقوشی که هنرمندان عشایری برای بافت فرش ها و قالی ها انتخاب می کنند عموماً بر گرفته از طبیعت و حیوانات و محیط زندگی آنان است.

فرش روستیک

یکی دیگر از انواع سبک بافت فرش بومی این نوع از فرش ها هستند که طرح آنها به صورت بداهه کشیده می شود و هیچ پیش زمینه قبلی از نوع طرح وجود ندارد. مانند فرش های دستبافت عشایری با این تفاوت که طرح های فرش های روستیک بسیار ساده تر از طرح فرش ها و قالی های عشایری اند.

فرش دستبافت از نظر بافت

بافت درشت: در هر 7 سانتی متر از این فرش ها 15 تا 30 گره به کار می رود به نوعی می توان گفت رج شمار این فرش ها 15 تا 30 هستند.

بافت نیمه ریز: 30 تا 35 رج دارند.

بافت ریز بافت: 40 تا 45 رج دارند.

فرش های ممتاز: این فرش ها همانطور که از اسم آنها پیدا است 90 رج به بالا هستند برای همین از نظر قیمتی نیز نسبت به بقیه گران تر اند.

هشت نکته ضروری و مهم که قبل از خرید فرش دستبافت باید بدانید:

1) اندازه مناسب فرش دستبافت

فرش را تماماً اندازه فضایی که در نظر دارید انتخاب نکنید. چون زیبایی که فرش با ابعاد مناسب می تواند نشان دهد، بسیار متفاوت بافرشی است که تمام فضا را می پوشاند.

2) جنس و بافت فرش دستبافت

برای پهن کردن فرش های دستبافتی که نازک و ظریف هستند، باید مکان مناسبی را انتخاب کنید که محل رفت و آمد افراد از آنجا نباشد. پا خوردن زیاد این نوع از فرش ها باعث خراب شدن و ساییده شدن فرش می شود و جلوه بدی به محیط می بخشد.

3) سلامت فرش دستبافت

شاید در اینجا این موضوع به ذهن شما بیاید که سلامت فرش دستبافت بیشتر معطوف به نو یا دست دوم بودن فرش است. خوب است بدانید که مهم تر از این موضوع که فرش نو یا دست دوم است پوسیده نبودن و رفو نشدن فرش است.

البته جای نگرانی نیست چون با کمی دقت می توانید تشخیص دهید فرش رفو شده یا پوسیده است یا نه. برای تشخیص پوسیدگی فرش اگر در هنگام خم کردن فرش شکسته شد و صدایی مانند خم کردن یک کارتن مقوایی را داد فرش پوسیده است.

برای تشخیص رفوشدگی فرش نیز می توانید فرش را برگردانید و هر کجا از فرش که جنس متفاوت و ضخیم تری از بقیه داشت و رنگ کاملا هماهنگی نداشت فرش رفو شده است.

4) کیفیت در بافت فرش

تمامی فرش های دستبافت از کیفیت بافت بالایی برخوردار نیستند. برای اینکه متوجه شویم فرش دستبافت از کیفیت بالایی برخوردار است یا نه، باید به تار و پودهای پشت فرش و منظم بودن آنها و نداشتن فاصله بین آنها توجه کنیم. همچنین باید به درست قیچی خوردن فرش و نداشتن موج در فرش نیز بسیار توجه شود. حتماً هنگام خرید تعداد رج و گره های فرش را پرس و جو کنید.

5) انتخاب طرح مناسب

در هنگام خرید فرش دستبافت توجه به طرح و نقش آن از اهمیت بالایی برخوردار است. برای مثال می توان از فرش های ترنج نام برد که برای فضاهای کلاسیک انتخاب بسیار مناسبی هستند و همچنین برای فضاهای مدرن می توان از فرش هایی با طرح ها و نقش های هندسی استفاده کرد.

6) جنس فرش دستبافت

فرش هایی که به دست هنرمندان ایران زمین بافته می شوند، عموماً از جنس ابریشم یا پشم و یا ترکیب این دو با هم هستند. از گران ترین فرش دستبافت ایرانی می توان به فرشی که تماماً از جنس ابریشم است نام برد که بسیار زیبا و چشم نواز است. فرش های بافته شده با پشم طبیعی گوسفند بسته به نوع و نژاد گوسفند و محل چرا و تغذیه آن از کیفیت های متفاوتی برخوردار است.

7) رنگ فرش دستبافت

برای رنگ کردن الیاف و برای بافت فرش دستبافت از رنگ های طبیعی که در طبیعت وجود دارد استفاده می شود. برای مثال از پوست گردو، پوست انار و گیاه نیل دار و… برای به دست آوردن رنگ های طبیعی استفاده می شود.

برای اینکه بتوانید تشخیص دهید که الیاف فرش با رنگ های طبیعی ساخته شده است می توانید با برگرداندن فرش و دقت در پرزها این موضوع را بررسی کنید. اگر اندکی ناهمگونی بین رنگ ها وجود داشت، نشانی از به کار گیری رنگ های طبیعی در الیاف فرش است.

8) خرید از فروشنده معتبر

مهم ترین نکته برای خرید فرش دستبافت خرید فرش از یک فروشنده معتبر است. تشخیص اصل بودن فرش های دست بافت و بدون ایراد بودن آن ها ممکن است دشوار باشد. برای همین در درجه اول از جایی خرید کنید که اطمینان داشته باشید که کالایی مناسب به شما تحویل خواهند داد.